Khi nói đến các làng nghề truyền thống của Việt Nam ta, thì nghề in ấn là nghề xuất hiện khá sớm, và chỉ được lưu hành trong bộ máy nhà nước và các cơ sở Đạo Phật. Các quan sai, vua chúa và Phật tử dùng phương pháp in trên giấy than nhằm lưu truyền chính sách quản lý của nhà nước và các bản Kinh Phật. Tuy nhiên, phương pháp này có rất nhiều hạn chế: không sản xuất số lượng lớn, chất lượng bản in xấu, tốn nhiều công sức và thời gian.
Vậy nghề in ấn Việt Nam ta ra đời như thế nào? Ai là người đầu tiên đặt nền móng cho ngành in ấn Việt Nam?
In ấn ngày nay đã phát triển như thế nào?
Phải đến khi danh sĩ Lương Như Hộc truyền kỹ thuật in bản mộc vào Việt Nam thì ngành in ở nước ta mới thật sự phát triển.
Danh sĩ Lương Như Hộc (1420 – 1501) một đại quan dưới triều đại Lê Sơ. Ông đã có công rất lớn trong việc truyền lại kỹ thuật in khuôn bản gỗ cho người dân Việt.
Lương Như Hộc tự Tường Phủ, hiệu Hồng Châu, quê ở làng Hồng Liễu, huyện Trường Tân (nay thuộc tỉnh Hải Dương). Ông đỗ thám hoa khoa Nhâm Tuất niên hiệu Đại Bảo thứ 3.
Tổ nghề in: Lương Như Hộc
Sau khi nên danh đường khoa sử, ông bắt đầu bước chân vào chốn quan trường và làm quan nhà Lê, trải qua các đời vua Thái Tông, Nhân Tông rồi Thánh Tông. Từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như An Phủ sứ, Hàn lâm học sĩ, Lễ bộ tả thị lang, Đô ngự sử… Ông được vua trọng dụng và hai lần cử sang đi sứ bên Trung Quốc, trong hai chuyến đi này ông đã tiếp thu được nhiều kỹ thuật về in ấn ở nước bạn. Khi về nước, ông đã đem những kỹ thuật in khuôn bản gỗ truyền lại cho nhân dân.
In khuôn bản gỗ là kỹ thuật khắc những ký tự trên gỗ và đổ mực lên, sau đó in lên giấy trắng, giấy sẽ được phơi cho khô mực, như vậy ta đã có bản sao chép hoàn chỉnh.
Khi danh sĩ Lương Như Hộc truyền kỹ thuật in bản mộc vào Việt Nam thì ngành in của chúng ta mới thực sự phát triển. Làng Hồng Liễu đã trở thành trung tâm, cơ sở in ấn quy mô, chuyên nghiệp đầu tiên ở nước ta. Nơi đây sản xuất, in ấn rất nhiều bộ sách nổi tiếng của lịch sử, trong đó phải kể đến bộ Đại Việt Sử ký Toàn thư.
Lương Như Hộc – Dày công học nghề khắc gỗ in
Cái chí muốn tìm hiểu nghề in của Lương Như Hộc, nguồn cơn được sách “Giai thoại làng Nho” kể, ấy là có lần ở đất Thăng Long, nhân việc tìm mua bộ sách cho bạn, mà sách hồi ấy toàn của Trung Hoa đem sang, giá bán rất đắt, học trò ai có tiền mới mua được, rồi cho người khác mượn chép lại, bởi dân ta chưa in được sách. Tìm qua các hiệu người Hoa thì hết sách, tiệm còn sách thì giá quá cao.
Chủ bán cho hay “lúc này thường bên Trung Hoa sang chậm nên khan sách”. Sách đắt, Lương Như Hộc không chịu mua, lấy làm không vừa lòng. Từ dạo ấy, họ Lương đã nuôi cái mộng phải học được nghề in được người nước ngoài không chi phối việc bán sách nữa.
Tổ nghề: Lương Như Hộc
Rồi ước muốn ấy cũng đến. Nhân dịp đi sứ bộ Đại Việt sang nhà Minh, ông quyết tâm phải học cho bằng được nghề in. Dạo ấy, Trung Hoa vẫn còn lối in khắc bản gỗ. Mà người hoa, thường có nghề gì hay lạ thì thường giữ riêng cho mình và chỉ truyền từ đời này qua đời khác chứ hiếm khi lộ ra ngoài.
Khi sứ bộ nước nào đến, cũng được một cơ quan giám sát cẩn mật là Lý phiên viện, nơi ở là công quán tách biệt với dân chúng không dễ gì mà ra ngoài phố thị.
Biết khó để mà qua được tai mắt lính canh nên ông dần dà mua chuộc chúng, rồi thường ra ngoài thành du ngoạn, tiện bước vào Khâm Thiên giám cũng các ngôi chùa có thợ khắc làm việc, xem cách thức khắc bản ra sao. Rồi ông làm quen với bọn thợ giỏi, dò la học hỏi dần dần rồi nắm được những điểm cần thiết của việc in ấn ấy.
Để học được kỹ thuật in trên giấy, ông trốn ra ngoài giả làm thương khách, đến Bắc Kinh mở một hiệu buôn bán ngay cạnh nhà in, rồi khoét vách để xem xét công việc của nhà in. Khi đã biết rõ bí kíp của nghề in, ông bỏ hiệu buôn và lén trở về nước.
Để cho nghề in được bén rễ và có cơ hội được phát triển, ông nhiều phen chung sống với thợ, ngày đêm ngồi chỉ bảo cho họ từng ly từng tí, nào là loại gỗ gì mềm mỏng, thịt dễ cắt, không bị cong vênh, mối mọt. Nào là dùng dầu gì thoa giấy để lộ nét rõ ràng mà khắc. Nào là dao này bào gỗ, dao kia gọt nét… Nhờ đó, nghề khắc bản in mộc dần dà phát triển.
Để ghi nhận công ơn ông, dân làng Liễu Tràng đã lập đền thờ, tôn ông làm Thành hoàng làng và coi là tổ nghề. Hiện nay vẫn còn ngôi đình thờ Thám hoa ở làng Liễu Tràng, thường tổ chức lễ hội vào ngày 15 tháng 9 hàng năm. Không chỉ thế, tên ông còn đặt cho một con đường ở thành phố Hồ Chí Minh. Có thể thấy, công lao của ông rất to lớn đối với nghề in ấn tại Việt Nam.
Giữa thế kỷ XIX, khi Pháp xâm chiếm Sài Gòn và du nhập kỹ thuật in Typo (là kỹ thuật in đúc từng con chữ riêng lẽ trên thanh kim loại), nghề in bản gỗ khắc vẫn tiếp tục được sử dụng vì bấy giờ chữ quốc ngữ la tinh vẫn chưa được sử dụng rộng rãi. Một trong những địa điểm in khắc gỗ lúc bấy giờ ở Sài Gòn đó là Xóm Dầu (Phụng Du phường). Hiện còn lưu lại cuốn Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình Chiểu in chữ Nôm năm 1865 tại Sài Gòn. Đây là một trong cuốn sách hiếm in khắc gỗ cuối cùng ở Nam Bộ.
Chữ in Typo
Nghề in chữ đúc (typo) ở Việt Nam, đánh dấu mốc đầu tiên khi năm 1862. Đô đốc Bonard đưa 4 công nhân người Pháp chở máy in, chữ in, mực in, giấy từ Pháp sang và lập nhà in mang tên Imperial tại địa điểm đường Hai Bà Trưng – Nguyễn Du để in báo phục vụ cho cuộc xâm lăng của Pháp. Vì là kỹ thuật in mới du nhập nên lúc đầu, công nhân Pháp phải sang thao tác về sau họ đào tạo và tuyển mộ công nhân bảng xứ vì mức lương rẻ mạt so với công nhân chính quốc. Công nhân ngành in lúc đó phải biết 3 thứ chữ: chữ quốc ngữ, Pháp ngữ và có vốn Hán Nôm, tiếp xúc thường xuyên với giấy vở, với giới cầm bút nên có trình độ hiểu biết nhất định, có tư thế chững chạc của những người có “chữ nghĩa”. Anh em thợ sắp chữ gọi nghề in bị bạc đãi là “nghề cứt chuột” dù rằng nhìn bề ngoài ăn mặc giống thầy thông, thầy phán:
“Trông xa tưởng là những ông phán
Đến gần: ra một toán thợ in!”
Mãi đến năm 1909 mới xuất hiện nhà in do người Việt Nam thành lập và quản lý. Ở Hà Nội, năm 1905 thực dân Pháp mở nhà in Viễn Đông (IDEO). Theo tư liệu lưu trữ, đầu năm 1937, toàn Đông Dương có 88 nhà in đang hoạt động in được sách báo. Riêng Sài Gòn có 28 nhà in, trong đó có 18 cơ sở mang tên Việt, Hoa (chiếm 60%), tuy năng lực và kỹ thuật in kém nhiều so với các nhà in của tư bản ngoại quốc.
Trong giai đoạn 1930 – 1945 ngành in Việt Nam có những bước phát triển nhất định và đặt nền móng cho ngành in phát triển mạnh mẽ sau Cách mạng tháng tám. Khi Đảng Cộng sản Đông Dương thành lập năm 1930, ngành in Việt Nam trước đó đã lưu truyền tác phẩm Đường cách mệnh của Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc năm 1927 đến khi vận động thành lập Đảng Cộng sản VN, việc in, truyền bá các văn kiện, tài liệu của Hội nghị thành lập Đảng (năm 1930), các văn bản chính trị, các thông tin tuyên truyền kêu gọi toàn dân kháng chiến của cuộc khởi nghĩa Cách mạng tháng 8/1945 …. đã mở ra một ngành in non trẻ trong thời chiến.
Nghề in ấn Việt Nam
Trong giai đoạn này, Đảng Cộng Sản Đông Dương đã mở ra một số nhà in bí mật để phục vụ cho công tác tuyên truyền và vận động cách mạng kết hợp với các cơ sở in tư nhân yêu nước của hai thành phố lớn là Hà Nội và Sài Gòn. Dưới ách thống trị của thực dân và bị áp bức bóc lột nặng nề của tầng lớp tư sản, công nhân in ở cả hai thành phố đều sớm giác ngộ đấu tranh đòi dân sinh, dân chủ, tích cực tham gia phong trào cách mạng do Đảng Cộng sản lãnh đạo. Nhiều cuộc biểu tình đấu tranh của công nhân ngành in đã gây được tiếng vang lớn như: công nhân nhà in Jóeph Nguyễn văn Viết (năm 1030), công nhân nhà in Moderne do Testelin, Aspar…
Cũng trong giai đoạn 1930 – 1945, đây là thời kỳ văn học Việt Nam đang bước đầu vào giai đoạn có nhiều biến đổi. Nền văn học nước ta chịu ảnh hưởng nhiều của văn hoá, tư tưởng, trào lưu phương Tây và phân hóa thành nhiều trào lưu khác nhau như: văn học lãng mạn, phong trào thơ mới, văn học hiện thực…. Chính vì vậy trong giai đoạn này, việc in ấn những tập thơ, những cuốn truyện của các nhà văn, nhà thơ cũng nở rộ góp phần tạo nên một ngành in non trẻ của Việt Nam.
Có thể nói từ nghề in bản gỗ khắc đến nghề in đúc chữ (ty-pô) đã tạo tiền đề để ngành in Việt Nam sau Cách mạng tháng 8 phát triển nở rộ, nhờ đó ngành in nước ta được phát triển một cách toàn diện và dần bắt kịp với trình độ của khu vực và thế giới.
—————————-o0o——————————–
Mọi thắc mắc cần giải đáp thêm bạn có thể để lại comment bên dưới hoặc liên hệ với mình theo thông tin sau:
